Φως και εικόνα στο Κατά Θωμάν απόκρυφο ευαγγέλιο (λόγια 83 και 84)


(83) Είπεν ο Ιησούς:
   Οι εικόνες είναι ορατές στον άνθρωπο,
       αλλά το φως που υπάρχει εντός τους είναι κρυμμένο.
   Το φως των εικόνων θα φανερωθεί στην εικόνα του φωτός του Πατρός,
       αλλά η εικόνα Του είναι κρυμμένη
   στο φως Του.

(84) Είπεν ο Ιησούς:
       Τώρα που βλέπετε τα είδωλά σας,
   χαίρεστε. Αλλά όταν δείτε
       τις εικόνες σας, που υπάρχουν πριν από σας
   και που ούτε πεθαίνουν, ούτε αποκαλύπτονται,
       πόσο θα αντέξετε;


ΕΡΜΗΝΕΙΑ
[83]

            Αυτό και τα επόμενα τρία λόγια (84, 85, 86) εξαρτώνται θεματικά από τα δύο πρώτα κεφάλαια της Γενέσεως. Ο Φίλων ο Ιουδαίος στο Νόμων ιερών αλληγορίες 1.31-32 αναφέρει ότι ο Θεός έπλασε δυο είδη ανθρώπων. Το πρώτο είδος είναι ουράνιο και δημιουργήθηκε κατά την εικόνα του Θεού, απαλλαγμένο από τη φθορά και την ύλη. Το δεύτερο είναι από πηλό, αυτός ο άνθρωπος που μπορούμε να δούμε γύρω μας. Λόγος περί εικόνας γίνεται και στο Απόκρυφο του Ιωάννη (2.15.2-5), όπου ο Δημιουργός Ιαλδαβαώθ των Γνωστικών λέει: «ας δημιουργήσουμε έναν άνθρωπο κατ’ εικόνα Θεού και καθ’ ομοίωσή μας, ώστε η εικόνα του ανθρώπου να γίνει φως για μας».
Η λέξη «εικόνα» χρησιμοποιείται με δύο σημασίες: στον πληθυντικό σημαίνει τα υλικά αγαθά, τα οποία βλέπουν με τα μάτια τους οι άνθρωποι, αλλά η πραγματική σημασία τους μένει κρυφή. Μόνο ο Θεός μπορεί να αποκαλύψει την αληθινή σημασία των πραγμάτων, αν και τα ανθρώπινα όντα δεν μπορούν να τον δουν. Ο άνθρωπος βλέπει και συλλαμβάνει τις εξωτερικές εικόνες του φωτός, όχι όμως το ίδιο το φως που κρύβεται μέσα τους. Αυτό το φως δεν μπορεί να αποκαλυφθεί παρά μόνο στην εικόνα του φωτός του Πατέρα, ο οποίος είναι πηγή όλου του φωτός. Ακόμη κι έτσι όμως ο άνθρωπος δεν μπορεί να σχηματίσει μια εικόνα του ίδιου του Πατέρα, αφού αυτή είναι τόσο φωτεινή, που θαμπώνει την όραση [πβ. και Έξοδος 33.20, Ιω 1.26, Κατά Φίλιππον 67, «Η αλήθεια δεν έρχεται γυμνή στον κόσμο, αλλά με τη μορφή τύπων και εικόνων. Αυτός (=ο κόσμος) δεν μπορεί να την κατανοήσει διαφορετικά»)]. Η «εικόνα του φωτός του Πατρός» μπορεί να είναι ο Ιησούς (πβ. Κολ. 1.15, 2 Κορ. 4.4), μπορεί να είναι ο ουράνιος (πρωταρχικός) άνθρωπος του Φίλωνα. Για τη στενή σύνδεση «εικόνας» και «φωτός» πβ. το λόγιο 50 («Είμαστε οι γιοί του (του Φωτός) και εκλεκτοί του Ζώντος Πατρός»). Στον Πλάτωνα ο αισθητός κόσμος αντιτίθεται στον κόσμο των ιδεών (συχνά χρησιμοποιείται η λέξη «εικόνα», «είδωλο», για να τον χαρακτηρίσει). Με δεδομένο ότι η πλατωνική φιλοσοφία επηρέασε τόσο το Φίλωνα τον Αλεξανδρέα όσο και Πατέρες της Εκκλησίας, όπως ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς και ο Ωριγένης, μπορούμε να πούμε ότι το λόγιο 83 (και το επόμενο) εκφράζει την προσπάθεια του Χριστιανισμού να ενοφθαλμίσει την ελληνική φιλοσοφία στη θεολογία του.

[84]

            Είναι φανερή η διάκριση ανάμεσα στην εικόνα με την οποία δημιουργήθηκε ο άνθρωπος («κατ’ εικόναν») και στην «ομοίωσή» του (Γέν. 1.26). Όσο είμαστε στη γη, αυτό που βλέπουμε είναι μόνο το είδωλό μας στον καθρέπτη (1 Κορ. 13.12). Στη μέλλουσα ζωή όμως (1 Ιω. 3.2) θα δούμε κατά πρόσωπο την εικόνα με την οποία πλαστήκαμε από το Θεό και τότε θα καταλάβουμε πόσο μακριά βρεθήκαμε πραγματικά από τη δόξα του Θεού, της οποίας πλαστήκαμε να είμαστε κοινωνοί. Στο προηγούμενο λόγιο η αντίθεση αφορά στο αληθές φως και τον τρόπο που φανερώνεται, διαμέσου των γήινων εικόνων του. Εδώ αντιτίθενται τα ανθρώπινα αντίτυπα και οι ουράνιες ιδέες ή οι εικόνες τους, των οποίων αυτά είναι αντανάκλαση. Σύμφωνα με διαδεδομένες γνωστικές αντιλήψεις το αντίτυπο είναι ο καθένας μας επάνω στη γη, ενώ η ιδέα, η αληθινή του εικόνα, είναι ένας άγγελος, με τον οποίο είναι προορισμένος ο καθένας μας να ανανεώσει την πρωταρχική συζυγία, που καταστράφηκε από κάποιο λάθος. Αν το ανθρώπινο γήινο αντίτυπο (=η μορφή κατά το λόγιο) είναι τόσο ωραίο, πόσο θαυμάσια θα είναι η ιδέα του που δεν έχει μολυνθεί από την ύλη; Οι εικόνες αυτές υπάρχουν πριν από μας, που είμαστε τα αντίτυπά τους, αφού εμείς έχουμε εγκλωβιστεί στο χρόνο και την ύλη.

[Σταύρος Γκιργκένης]