Ο
Μεσομήδης έζησε στα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ. Καταγόταν από την Κρήτη και ήταν
απελεύθερος του αυτοκράτορα Αδριανού. Συνέγραψε σύντομα και πρωτότυπα ποιήματα,
τα οποία προορίζονταν για συνοδεία λύρας. Τα 14 ποιήματά του που σώζονται περιλαμβάνουν
ύμνους στους θεούς, μύθους με ζώα, περιγραφές αντικειμένων (π.χ. ενός σπόγγου).
Τα ποιήματά του έχουν μια επίστρωση δωρικής διαλέκτου και είναι γραμμένα σε
ποικίλα μέτρα. Εδώ θα δούμε το ποίημά του στον Ήλιο.
Στην
αρχαία ελληνική θρησκεία ο Ήλιος αντιμετωπιζόταν πάντα με σεβασμό, αλλά δεχόταν
λίγη πραγματική λατρεία. Πάντως δεν ήταν ασυνήθιστο να τον χαιρετούν και να
προσεύχονται σ’ αυτόν κατά την ανατολή και τη δύση του. Η Ρόδος ήταν μια από
τις ελληνικές πόλεις, οι οποίες έδειξαν ιδιαίτερη αγάπη προς τη λατρεία του
θεού και ο κολοσσός που είχε στηθεί στο λιμάνι του νησιού παρίστανε τον Ήλιο.
Στο νησί τελούνταν και μια σπουδαία γιορτή προς τιμήν του, τα Αλίεια. Στην
ποίηση ο Ήλιος καλείται και λαμβάνει προσφορές ως μάρτυρας σε όρκο (π.χ. Όμ., Ιλ. Γ 277) και τονίζεται η ιδιότητά του
ως παντεπόπτη και τροφού όλων των ζώντων (Αισχ., Χοηφ. 984-6).
Οι αρχαίοι φαντάζονταν τον Ήλιο να
ταξιδεύει στον ουρανό πάνω σε ένα άρμα από τα ανατολικά προς τα δυτικά κατά τη
διάρκεια της ημέρας. Κατά τη διάρκεια της νύχτας τον φαντάζονταν να πλέει στη
θάλασσα μέσα σε ένα κύπελλο, τεχνούργημα του Ηφαίστου, από τα δυτικά προς τα
ανατολικά. Ωραία είναι η σχετική περιγραφή που κάνει ο Μίμνερμος (απ. 12 West):
Γιατί
του Ήλιου του έλαχε υποχρέωση κάθε μέρα,
κι
ανάπαυση δε βρίσκει απ’ αυτή ποτέ καμιά,
ούτε
ο ίδιος ούτε τα άλογά του, κάθε φορά που η ροδοδάχτυλη Αυγή
στον
ουρανό ανέβει κι αφήσει τον Ωκεανό.
Μέσα
απ’ το κύμα κρεβάτι αγαπημένο τον πηγαίνει,
στολισμένο,
από του Ήφαιστου τα χέρια είναι φτιαγμένο,
από
πολύτιμο χρυσό, κι έχει φτερά. Κι αυτός επάνω στα νερά
κοιμάται
ευτυχισμένος και ταξιδεύει απ’ τα νησιά των Εσπερίδων
προς
τη γη των Αιθιόπων, όπου το άρμα και τα άλογά του
στέκουν,
μέχρι να έρθει η Αυγή που το πρωί γεννιέται.
Η ταύτιση του
Ήλιου με τον Απόλλωνα ήταν οικεία κατά τον 5ο αιώνα π.Χ., αλλά δεν απέκτησε
επίσημο χαρακτήρα παρά μόνο πολύ αργότερα. Στην ελληνιστική εποχή και με το
Στωικό Κλεάνθη θα γίνει το ηγεμονικόν στοιχείο
του κόσμου. Με την επίδραση της φιλοσοφίας και της αστρολογίας η λατρεία του
Ήλιου θα γίνει συχνότερη από την ύστερη ελληνιστική περίοδο και εξής. Αλλά δεν
είναι παρά κατά την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο που η λατρεία του Ήλιου / Sol αποκτά κεντρική
σημασία στην λατρευτική πράξη.
Ύμνος του Μεσομήδη στον Ήλιο
Ας σωπάσει όλος ο αιθέρας,
η γη, ο πόντος κι οι άνεμοι,
τα βουνά, οι κοιλάδες σιγήστε,
οι ήχοι κι οι φωνές των πουλιών.
Γιατί είναι να έρθει στα μέρη μας
ο Φοίβος με τα μακριά και ωραία μαλλιά.
Της χιονοβλέφαρης της Αυγής πατέρα,
που το ρόδινο των πουλαριών το άρμα
με πόδια φτερωτά το κάνεις να τρέχει,
και αγάλλεσαι με τη χρυσή σου κόμη,
στα πλάτη του άπειρου ουρανού
ακτίνα πολύστροφη πλέκεις,
πηγή λάμψης που όλοι τη βλέπουν
γύρω απ’ όλη τη γη περιφέρεις.
Από σένα φωτιάς αθάνατης ποταμοί
γεννούν την ευφρόσυνη μέρα.
Για χάρη σου των άστρων των λαμπρών ο χορός
χορεύει στον άνακτα Όλυμπο,
δίχως κόπο τραγούδι αιώνιο ψάλλει
και τέρπεται με του Φοίβου τη λύρα.
Πριν από σένα η Σελήνη η γλαυκή
της νύχτας την ώρα ηγεμονεύει,
καθώς τη σέρνουν μόσχοι λευκοί.
Χαίρεται ο νους σου ευμενής,
καθώς περιστρέφεις τον πολύπλοκο κόσμο.
[Σταύρος Γκιργκένης]