.jpg)
Η
αλληλεπίδραση μεταξύ των θρησκευτικών παραδόσεων της αρχαιότητας στην περιοχή
της Μεσογείου φτάνει ορισμένες φορές ακόμη και πριν από την Εποχή του Χαλκού
(3000-1200 π.Χ.). Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Κυβέλης, της Ορείας
Μητρός (=Ορεινή Μητέρα) κατά τους
Έλληνες, της Magna
Mater
(=Μεγάλη Μητέρα) κατά τους Λατίνους. Η θεά, στη μορφή που είναι περισσότερο
γνωστή, προέρχεται από τη Φρυγία. Η πόλη της, ο Πεσσινούς, διοικούνταν από ένα
θεοκρατικό καθεστώς ακόμη και στη ρωμαϊκή εποχή. Οι ιερείς της ήταν ευνούχοι,
οι οποίοι μυούνταν στη λατρεία της μέσω του αυτοευνουχισμού. Φρυγικές επιγραφές
την αποκαλούν Matar
(Μητέρα) και μερικές φορές προσθέτουν το επίθετο kubileya, το οποίο οι αρχαίοι
συγγραφείς το συνδέουν με τη φρυγική λέξη για το βουνό.
Η
θεά κατέφτασε στην Ελλάδα τον 8ο ή 7ο αιώνα π.Χ., πρώτα στα ανατολικά νησιά του
Αιγαίου και αργότερα μέχρι την Κάτω Ιταλία. Οι Έλληνες την ονόμαζαν Ορεία
Μήτηρ, μεταφράζοντας κατά λέξη το φρυγικό της όνομα (Matar Kubileya), αλλά επιπλέον
χρησιμοποίησαν το επίθετο Κυβέλη ως κύριο όνομα. Την ταύτισαν με τη Ρέα, μητέρα
του Δία. Η λατρεία της γινόταν στα βουνά, όπου αγάλματα και βωμοί της
κατασκευάζονταν απευθείας από το βράχο. Στη Φρυγία παριστάνεται συνήθως κατά
μέτωπο και όρθια, στην Ελλάδα όμως η παράσταση αυτή σύντομα εγκαταλείπεται για
χάρη μιας άλλης, στην οποία η Κυβέλη εικονίζεται καθιστή σε θρόνο ανάμεσα σε
δύο όρθια αιλουροειδή (λέαινες ή πάνθηρες). Οι ανατολικοί Έλληνες την
αποκαλούσαν επίσης Κυβήβη. Ως Κυβήβη είχε λατρεία στις λυδικές Σάρδεις και
ακόμη ανατολικότερα στη Μικρά Ασία. Κυβήβη είναι η εξελληνισμένη μορφή ενός
άλλου ανατολικού θεϊκού ονόματος: Kubaba λεγόταν η κύρια θεότητα της Καρχεμίς, μιας
πανάρχαιας συριακής πόλης, η οποία ήταν σύνδεσμος ανάμεσα στη Μεσοποταμία και τη
Μικρά Ασία και ισχυρή δύναμη μετά το 1000 π.Χ. Το ζώο της Kubaba ήταν το λιοντάρι. Η λατρεία της
στις Σάρδεις ήταν εκστατική, αλλά δεν είχε ευνούχους. Έλληνες και Ρωμαίοι
γενικά ταύτιζαν την Κυβέλη και την Κυβήβη. Ειδικά οι Έλληνες της Ανατολής άλλοτε
ταύτιζαν την Κυβέλη/Κυβήβη με την Άρτεμη (ως δέσποινα των αγρίων ζώων) και άλλοτε με την
Αφροδίτη (ερωτική διάσταση).
Η
μυθολογία της Κυβέλης ήταν πολύ πλούσια. Στην μύθο του Πεσσινούντος, στον οποίο
δόθηκε ελληνική μορφή στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ., σύντροφος της Κυβέλης είναι
η Άγδιστις, θεά γεννημένη από την επαφή του Δία με έναν βράχο - μια ιστορία που
είναι πολύ κοντά στο μύθο του χετταϊκού Ullikummi από τον μυθικό κύκλο του
Kumarbi: το τέρας από διορίτη Ullikummi γεννιέται από τη συνουσία του Kumarbi
με ένα βράχο και είναι τόσο καταστροφικό όσο η Άγδιστις. Πιο συχνή είναι η
ιστορία της ερωτικής σχέσης της Κυβέλης με τον πρίγκιπα και βοσκό Άττη, η οποία
οδήγησε τον Άττη σε αυτοευνουχισμό και θάνατο. Πολλές ιστορίες αφηγούνταν την
τρομερή μοίρα που έπληξε έναν εραστή της Μεγάλης Θεάς, αρχίζοντας με το σουμεριακό
ποίημα της Ινάννα και του Ντουμούζι και καταλήγοντας με τον ομηρικό ύμνο στην
Αφροδίτη (η Ινάννα επίσης, όπως η Κυβήβη, θεωρήθηκε ότι είναι ταυτόσημη με την
Αφροδίτη). Ο Γιλγαμές ήταν σε θέση να απαγγείλει έναν μακρύ κατάλογο των
κατεστραμμένων εραστών της Ιστάρ, σε ένα επεισόδιο που αντηχεί στην επίθεση του
Διομήδη στην Αφροδίτη στη ραψωδία Ε της Ιλιάδας
του Ομήρου. Οι ιστορίες έτσι οδηγούν πίσω προς την Ανατολία και τη Μεσοποταμία
της Εποχής του Χαλκού.
Αλλά μπορούμε να πάμε ακόμη πιο πίσω. Η χαρακτηριστική εικονογραφία της Κυβέλης/Κυβήβης μαρτυρείται ήδη στο τέλος της νεολιθικής εποχής
στη Μικρά Ασία: μια μητέρα-θεά είναι ιδιαίτερα ορατή στο νεολιθικό Çatal Höyük
στην κεντρική Μικρά Ασία (περ. 6200-5400 π.Χ.), όπου εκπροσωπείται από
αγαλματίδια ένθρονης και γυμνής μητρικής θεάς με αιλουροειδή στο πλευρό της. Στον
ίδιο νεολιθικό οικισμό μια μητέρα-θεά είναι στενά συνδεδεμένη με ταύρους, ένας
συμβολισμός που αντηχεί, χιλιετίες αργότερα, στη μινωική θρησκευτική
εικονογραφία.