Ερμηνευτικές προσεγγίσεις του μύθου των Αμαζόνων



Στα νεότερα χρόνια προτάθηκαν διάφορες ερμηνείες για το τι δηλώνει ο μύθος των Αμαζόνων. Οι κυριότερες προσεγγίσεις είναι: 

1) Ο μύθος αποτελεί απομεινάρι από μια υποτιθέμενη μορφή μητριαρχίας. Αυτή τη θέση διατύπωσε πρώτος ο Bachofen το 1861 και άσκησε μεγάλη επίδραση. 

2) H θετικιστική στάση που αναζητά στο μύθο ιστορική βάση από συγκρούσεις Ελλήνων με ξένους λαούς, όπως λ.χ. με τους αγένειους Χετταίους ή με τοξοφόρους ασιατικούς πληθυσμούς. Πρόσφατα αναθερμάνθηκε το ζήτημα αν οι Αμαζόνες έχουν κάποια ιστορική βάση. Ανασκαφές στην ρωσική κεντρική Ασία έφεραν στο φως ταφές Σαρματών και Σαυροματών από τον 6ο ως τον 4ο αιώνα, οι οποίες περιείχαν πολλές γυναίκες θαμμένες με τόξα και βέλη.

3) H πολιτική ερμηνεία που θεωρεί ότι οι Αμαζόνες είναι η μυθική έκφραση της ηθικής σύγκρουσης που προκύπτει από την αντίσταση των Ελλήνων απέναντι στους Πέρσες. Σ’ αυτό το πλαίσιο ερμηνείας οι πολλές Αμαζονομαχίες των εικαστικών τεχνών στην Αθήνα του 5ου αιώνα αποτελούν αντανακλάσεις των ελληνικών νικών στα Περσικά. Οι Έλληνες μακράν από το να τις μειώνουν, χρησιμοποιούν την δεινή πολεμικότητά τους για να ενισχύσουν τη δική τους αίγλη ως νικητών.

4) Οι διάφορες ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις, όπως λ.χ. η θέση ότι οι Αμαζόνες συμβολίζουν τον φόβο των ανδρών για ευνουχισμό.

5) Στρουκτουραλιστικές και φεμινιστικές προσεγγίσεις που αντλούν στοιχεία από όλα τα προηγούμενα. Κατ’ αυτές η κοινωνία των Αμαζόνων είναι η αντιστροφή της ελληνικής πόλης, της «λέσχης των Ελλήνων ανδρών». Η υποτιθέμενη μητριαρχία τους χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο για τη σύλληψη, ερμηνεία και επικύρωση των ηθών, αξιών και των θεσμών της πόλης μέσω της προβολής και γελοιοποίησης του αντίστροφου ειδώλου της. 

6) Άλλοι πάλι θεωρούν ότι ο μύθος των Αμαζόνων είναι μια προειδοποίηση για τους μοναχικούς, που απέχουν ή απορρίπτουν τις καθιερωμένες αξίες της πόλης. Τέτοιοι άνθρωποι είναι επικίνδυνοι για τους εαυτούς και την κοινωνία τους.

7) Άλλοι μελετητές, με αναφορά στον Ηρόδοτο, θεωρούν ότι οι Αμαζόνες είναι μια παραλλαγή του στερεότυπου του ευγενούς αγρίου ή ένα είδος πικρόχολου αστείου ή μια περίπλοκη διασάφηση της διαφορετικότητας των Σκυθών. 

8) Μια άλλη άποψη θεωρεί ότι ο μύθος αναφέρεται στη βία που είναι εγγενής στο γάμο και τη σεξουαλικότητα και σχολιάζει τη γυναικεία αντίδραση στην παραβίαση των σωματικών συνόρων της γυναίκας. 

9) Άλλοι πιστεύουν ότι o μύθος χρησιμοποιήθηκε από τη ρητορική για να χαρτογραφήσει τις περίπλοκες πραγματικότητες και τις δυνάμει αντιφάσεις του 5ου αιώνα σε μια σειρά από διπολικές αντιθέσεις, όπως η νίκη της δικαιοσύνης και του νόμου απέναντι στη βία και την αταξία, και να τονίσει έτσι την ανωτερότητα των ελληνικών ηθών απέναντι στους βαρβάρους που παρομοιάζονται με γυναίκες και άγρια ζώα. 

10) Μερικοί πιστεύουν ότι οι Αμαζόνες είναι ο σωσίας των ανδρών, διασφαλίζουν το κύρος τους, είναι το απωθημένο αλλά απαραίτητο θύμα, εισβάλλουν στην ασφάλεια του άνδρα, αλλά ταυτόχρονα εκφράζουν τον εορτασμό της ποικιλίας.

11) Σύμφωνα με μια άλλη θεώρηση η διάδοση του μύθου στην Αθήνα συμπίπτει με την πτώση των τυράννων στην Αθήνα και τη θεμελίωση της δημοκρατίας. Δεν είναι έτσι εκπληκτικό που στο τέλος του 6ου αιώνα η Αθήνα γεμίζει με εικόνες γυναικών, ανάμεσα στις οποίες και οι Αμαζόνες: οι άνδρες διερευνούν την κατάλληλη θέση για τις γυναίκες στην αναδιοργανωμένη πόλη.  Οι Αμαζόνες κατέχουν μια ιδιαίτερη θέση σ’ αυτή τη διαδικασία, καθώς η κοινωνία τους είναι περιθωριακή με κοινωνικούς και γεωγραφικούς όρους, όπως η πολιτική θέση των γυναικών στην Αθήνα.

Κατά τη γνώμη μου ο μύθος μπορεί να σήμαινε διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικές εποχές, κοινωνίες, ακόμη και για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά. Ίσως υπάρχει κάποιος ιστορικός πυρήνας (υπόθεση 2), αλλά οι Αμαζόνες γρήγορα κατέληξαν να γίνουν ένα σύμβολο πρόσφορο για διαρκή επανερμηνεία ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες. Ειδικά για την ελληνική τέχνη του 5ου αιώνα πιστεύω ότι οι Αμαζόνες συμβολίζουν (μαζί με τις Κενταυρομαχίες, τις Γιγαντομαχίες και άλλες παρόμοιες παραστάσεις) τον αγώνα και τον θρίαμβο των Ελλήνων εναντίον του κόσμου των βαρβάρων.