Ανδρικεπαιδόθυρσος και Βριμώ στο ορφικό κείμενο των θεσσαλικών Φερών

[Φερές, Θεσσαλία][1]

Σύμβολα: Ανδρικεπαιδόθυρσος,

Ανδρικεπαιδόθυρσος, Βριμώ, Βριμώ. [2]

«Ας εισέλθει στον ιερό λειμώνα: ατιμώρητος

είναι ο μύστης». [3]

Βυθίστηκα. [4]

---

[1] Από το νότιο κοιμητήριο των Φερών, 350-300 π.Χ. Το έλασμα ήταν τυλιγμένο σε μορφή κυλίνδρου. 

[2] Η λέξη σύμβολα σημαίνει συνθηματικά σημάδια αναγνώρισης. Τη λέξη την συναντάμε και στην ορφική πινακίδα από την Έντελλα. Πρόκειται κυρίως για μυστικά ή απόκρυφα ονόματα θεών ή φράσεις με νόημα για τους μυημένους. Τα σύμβολα επιτρέπουν την αναγνώριση των μυημένων μεταξύ τους, αλλά και την είσοδό τους σε απόκρυφα ιερά μέρη, καθώς και την αποδοχή τους από τις θεότητες στον Κάτω Κόσμο. Στον αποσπασματικό πάπυρο Gurob ξαναβρίσκουμε παρόμοια φρασεολογία: «σώσε με, μεγάλη Βριμώ... Ευβουλέα, Ηρικεπαίε... σύμβολα». Πβ. τη φράση που ήταν γραμμένη στη βάση αττικού αγγείου του 5ου αιώνα π.Χ. από την Ολβία: «Ζωή, Ζωή, Απόλλων, Απόλλων, Ήλιος, Ήλιος, Κόσμος, Κόσμος, Φως, Φως», όλα με διπλή επανάληψη, όπως στο κείμενό μας. Σύμβολα χρησιμοποιούσαν και οι Πυθαγόρειοι, ενώ η λέξη αναφέρεται συχνά και στα ιερά αντικείμενα-σύμβολα που χρησιμοποιούνταν στις μυήσεις. Η λέξη επίσης χρησιμοποιείται για τη συμβολική ερμηνεία αρχαίων θεογονιών που εκ πρώτης όψεως έμοιαζαν να περιέχουν βάρβαρες και τερατώδεις πράξεις.

            Το πρώτο συνθηματικό, Ανδρικεπαιδόθυρσος, μοιάζει να σχετίζεται με τον Ηρικεπαίο ή Ηρικαπαίο (βρίσκουμε στην κλητική και την παραλλαγή Ἰρικεπαῖγε), όνομα του Φάνη ή του Διονύσου σε ορφικό πλαίσιο. Εδώ πρέπει να εννοείται ο Διόνυσος και όχι ο Φάνης, αφού η Βριμώ αμέσως μετά είναι η Περσεφόνη. Το όνομα Ανδρικεπαιδό(θυρσος) σχηματίζεται από έναν τριπλό συμφυρμό των λέξεων ἀνήρ και παῖς, άνδρας και παιδί, συν τη λέξη θύρσος, ράβδος τυλιγμένη στην κορυφή με φύλλα κισσού, αμπέλου και κουκουνάρι, που κρατούσαν οι βακχεύοντες και αποτελούσε ένα από τα παιχνίδια με τα οποία οι Τιτάνες ξεγέλασαν τον μικρό Διόνυσο. Ο θύρσος λεγόταν αλλιώς και νάρθηξ, γι’ αυτό και βρίσκουμε επίθετα του Διονύσου όπως Ἀγάθυρσος και Ναρθακοφόρος. Η επιγραφή μας μοιάζει να προσπαθεί να δώσει μια (παρ)ετυμολογία του ονόματος Ηρικεπαίος, Ηρικαπαίος, το οποίο σύμφωνα με τον Μαλάλα (απ. 65 Kern) σήμαινε «αυτός που δίνει ζωή».

            Η λέξη Βριμώ (η Φοβερή) ήταν όνομα της Περσεφόνης, της Ρέας, της Δήμητρας και της Εκάτης. Στο πλαίσιο του κειμένου μας είναι βέβαια η Περσεφόνη, αφού αυτή είναι που καλεί τον μύστη στον ιερό λειμώνα, όπως και σε άλλα ελάσματα. Η Βριμώ αρχικά ίσως να ήταν ανεξάρτητη θεότητα του Κάτω Κόσμου με λατρεία στις Φερές και μόνο αργότερα περιορίστηκε σε επίθετο άλλων γυναικείων θεοτήτων που σχετίζονταν με τον Άδη. Στα Ελευσίνια μυστήρια το όνομα είχε και αρσενική μορφή και συνδεόταν με τον Ίακχο, γιο της Περσεφόνης, στην περίφημη φράση ἱερόν ἔτεκε πότνια κοῦρον, Βριμώ Βριμόν: «άγιο παιδί γέννησε η σεβάσμια, η Περσεφόνη (Βριμώ) τον Διόνυσο (Βριμόν)».

[3] Τη φράση εκφωνεί πιθανώς η Περσεφόνη, αποδεχόμενη τον μύστη στον παράδεισό της και επομένως την ακρίβεια των συνθηματικών που εκφώνησε.

[4] Στο έλασμα η τελευταία λέξη είναι γραμμένη με ανάποδα γράμματα (το πάνω κάτω). Μερικοί διαβάζουν ΓΑΠΕΔΟΝ ή ΔΑΠΕΔΟΝ που δεν δίνει νόημα. Υιοθετείται εδώ η διόρθωση ΥΠΕΔΥΝ (ὑπέδυν), βυθίστηκα, που παραπέμπει στη φράση «βυθίστηκα στον κόλπο της Δέσποινας», δηλαδή στην αγκαλιά της θεότητας, σε κείμενο από τους Θουρίους.