Σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας
υπήρξαν ποιητές που πήραν μέρος στα πολιτικά πράγματα των πόλεών τους και
εξέφρασαν τις απόψεις τους μέσα από τα ποιήματά τους. Αλλά και αντίστροφα
υπήρξαν και πολιτικοί, οι οποίοι έχοντας το χάρισμα της ποίησης το
χρησιμοποίησαν, για να εκθέσουν τις ιδέες τους και να δικαιολογήσουν τις
αποφάσεις τους. Τον 7ο π.Χ. αιώνα ο
Αλκαίος χρησιμοποίησε τη μονωδία, για να εκφράσει με πύρινο λόγο την αντίθεσή
του ενάντια στην τυραννία και να εκθέσει τα αριστοκρατικά ιδεώδη των ομοίων
του. Αργότερα ο Σόλων μέσα από τις ελεγείες του καλούσε τους συμπολίτες του σε
δράση, εξηγούσε τις απόψεις του και δικαιολογούσε τις αποφάσεις του. Η μονωδία
και η ελεγεία, ποιητικές μορφές για την έκφραση προσωπικών αισθημάτων και
σκέψεων, αξιοποιήθηκαν στο στίβο της πολιτικής.
Η ανάδυση της Αθήνας ως πόλεως με την
πλήρη έννοια του όρου συμπίπτει με την αναμόρφωση της τραγωδίας του Θέσπη. Ο
εκδημοκρατισμός της πόλης συμβαδίζει με τη δραματοποίηση που επιφυλάσσει στον
εαυτό της στο θέατρο. Η Αθήνα είναι μια τραγική πόλη, επειδή η τραγωδία έπαιξε τόσο
ουσιώδη ρόλο στην πολιτική της ανάπτυξη, όσο και οι στρατιωτικές της επιτυχίες.
Η Αθήνα ήταν η τραγική πόλη, όχι λόγω της τραγικής της μοίρας, αλλά εξαιτίας
της ικανότητάς της να ρυθμίζει με αυτοσυνειδησία τη μοίρα της και επειδή
πολιτικοποίησε τον εαυτό της σύμφωνα με τις πολιτικές έννοιες που ενυπήρχαν
στην τραγωδία. Με
την τραγωδία η τάξη της αθηναϊκής πόλεως τίθεται στην κρίση των πολιτών,
γίνεται αντικείμενο διαφωνίας, επομένως ένα πολιτικό θέμα. Ο τραγωδός δε θέτει
απλώς θέματα, όπως το ποιος έχει δικαίωμα να κυβερνά, αλλά και λεπτότερα
ζητήματα, όπως το πώς πρέπει να ασκείται η διακυβέρνηση, ποια πρέπει να είναι η
ακριβής δομή της, αν οι κυβερνώμενοι πρέπει να έχουν αποφασιστικό μερίδιο στη
διακυβέρνηση της πόλης, αν η εξουσία πρέπει να είναι στα χέρια των αριστοκρατών
ή του λαού. Αυτή η εξέλιξη πρέπει να γίνει αντιληπτή ως πολιτικοποίηση της
κοινωνικής τάξης ή ως η ολοκλήρωση της διαδικασίας της «πολιτικοποίησης».
Ξαφνικά οι πολίτες αρχίζουν να αντιλαμβάνονται αυτή τη διαδικασία. Η κοινωνική
τάξη υποτάσσεται ολοκληρωτικά στην πολιτική. Για πρώτη φορά η κοινωνία γίνεται
μια ζωντανή οντότητα, στην οποία, αν και μόνο μεταξύ των πολιτών, οι άνθρωποι
ζουν έχοντας κατά νου το πλήθος των κυβερνωμένων ανεξαρτήτως μόρφωσης, πλούτου
ή τάξης. Η ταυτότητα του Αθηναίου πολίτη ήταν σε μεγάλο βαθμό συνώνυμη της
πόλης. Οι Αθηναίοι βρήκαν την ταυτότητά τους στην πολιτική και την
αυτοπραγμάτωση στην πολιτική δράση. Η πλατιά μάζα των Αθηναίων δε χρειαζόταν να
ήταν μορφωμένη ή να έχει κάποια ειδική κλίση, για να αναπτύξει έντονο
ενδιαφέρον για την πολιτική. Μην έχοντας προδρόμους οι Αθηναίοι έπρεπε να
διδάξουν τους εαυτούς τους πώς να είναι δημοκρατικοί πολίτες και στράφηκαν γι’
αυτό το σκοπό προς την τραγωδία. Ο ακριβής τίτλος του αρχαίου δραματουργού
είναι διδάσκαλος. Οι μεγάλοι
τραγικοί, λοιπόν, υπήρξαν οι πρώτοι πολιτικοί φιλόσοφοι: είχαν τη δυνατότητα να
χειριστούν το μύθο έτσι ώστε να ανακλά σύγχρονα πολιτικά προβλήματα,
επιτεύγματα ή συμφορές της πόλης, την τρέχουσα πολιτική πράξη και σκέψη, με
απώτερο στόχο να γίνουν όλα αυτά αντιληπτά και να κριθούν από τους πολίτες. Ο
ποιητής μπορούσε να υπηρετήσει αποτελεσματικά την πολιτική, επειδή δεν έγραφε για
ειδικούς, ούτε καν για μορφωμένους. Ήταν ένας άνθρωπος που μιλούσε στο λαό του,
νιώθοντας και σκεπτόμενος σε μεγάλο βαθμό όπως αυτός, αν και σαν να ήταν σε
υψηλότερο επίπεδο. Το έργο ανακλούσε τους τρόπους σκέψης και δράσης του λαού,
τους εξέθετε και τους συζητούσε μέχρι τις έσχατες συνέπειές τους. Οι τραγωδοί
βρήκαν το λαό πρόθυμο δέκτη των διδαγμάτων τους, λόγω του ειδικού ρόλου του
θεάτρου στη δημόσια ζωή και εξαιτίας της έλλειψης άλλων μέσων, για να έρθουν σε
επαφή με τους πολίτες σε μεγάλο εύρος. Η νέα δημοκρατική τάξη είχε συνέπειες
που δεν ήταν άμεσα αυταπόδεικτες. Ό,τι προσπάθησε η τραγωδία να κάνει ήταν να
αναπτύξει νέους τρόπους σκέψεις, μέσω των οποίων οι νέες εμπειρίες θα μπορούσαν
να ταξινομηθούν και να εξισορροπηθούν. Γενικά η τραγωδία προσέφερε τα μέσα, για
να γίνουν συναισθηματικά και διανοητικά αποδεκτές οι εκπληκτικές αλλαγές που
υπέστη η Αθήνα μέσα στα πρώτα 50 χρόνια του 5ου αιώνα.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου